Kapadokya'nın Yeraltı Şehirleri
Peribacaları, vadileri ve yeraltı şehirleriyle ünlü Kapadokya'yı dünyanın dört bir yanından turistler ziyaret ederken, yeraltı şehirleri büyük ilgi görüyor.
Kapadokya'da son yıllarda turistlerin en fazla ziyaret ettiği yeraltı şehirleri arasında Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri de yer alıyor. Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri'nde olduğu gibi Kapadokya bölgesindeki yeraltı şehirlerinin oluşum ve işlevleri benzerlik göstermektedir.
Yeraltı şehirlerinin oluşumu günümüzden milyonlarca yıl önce Erciyes, Melendiz ve Hasandağı volkanik dağlarının aktif hale gelerek patlamasıyla başladı. Bölgeyi kızgın lavlar kaplarken, bu lavların soğuyup katılaşmasıyla sert kaya tabakaları oluştu. Yüzeydeki bu kaya tabakasının altı ise yumuşak tabakalardan oluşuyordu.
Dönemin insanları toprağın bu özelliğini fark ettiler ve üstteki sert tabakayı delerek yüzeyin altındaki yumuşak ve açık renkli kütleyi keski ve çekiçle oydular. Binlerce yıllık bu sürecin sonucunda birbirlerine dehliz ve tünellerle bağlı, yükseklikleri 1 metreden 4 metreye kadar değişen, onlarca bölümden oluşan yeraltı şehirleri ortaya çıktı.
Yeraltı şehirleri tarih öncesi dönemlerden itibaren inşa edilmeye başlanırken, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde faal olarak kullanıldı. Özellikle Bizans Döneminde Anadolu’da yaşayan Rumlar geçmişten gelen alışkanlıkla ve güvenlik sebebiyle yer altı şehirlerini kullanmışlardır.
Kapadokya'da yaşayanlar, barış zamanında yeraltı şehrinin hemen üzerindeki evlerinde yaşayıp işlik ve kiliseyi kullanmış, savaş veya baskın olduğunda ise evlerin tabanlarına yapılmış gizli geçitlerden alttaki yeraltı şehirlerine geçmişlerdir.
Bölgede yaşayan insanlar, yeraltı şehrinin çevresindeki tarlaları ekerek ve hayvancılık yaparak geçinmişlerdir. Şehirlerin farklı noktalarına oyulan su kuyuları yüzeye ulaşmaktadır. Kuyuların belli noktalarına açılmış ve ana bölümlere bağlanan dehlizler sayesinde hiç yüzeye çıkmadan su ihtiyacı karşılanabiliyordu.
Yeraltı şehirlerinde zamanla alttaki yumuşak tüf tabakasının üstteki sert siyah tabakayı taşıyamayacağı durumlarda bölmelerin içine taşlardan kemer ve duvarlar örülmüştür.
Yabancı Turistlerin Gözdesi
Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri
Kapadokya bölgesine gelen yabancı turistlerin son yıllardaki gözdesi olan Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri, Nevşehir'e 50, Aksaray'a 22 kilometre mesafede bulunuyor.
Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri'nin üç katı temizlenerek 2001 yılında turizme kazandırıldı. Tuvalet, banyo, kiler ve toplam 40 odası bulunan yeraltı şehrinin Kapadokya Bölgesindeki benzerlerinden farklı olarak bir havalandırma sistemi bulunmaktadır. Yeraltı şehrinin 7 katlı olduğu tahmin ediliyor.
İçten sürgülü, dışarıdan gelenlerin anlayamayacakları şekilde yontulmuş değirmen taşlarından yapılmış emniyet kapılarıyla Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri, Kapadokya'ya gelen turistlerin her geçen gün daha fazla ilgisini çekiyor.
Saratlı, Roma döneminden kalma önemli bir yaşam alanı. İlk Hıristiyanlar, Roma zulmünden kurtulmak için Kapadokya bölgesine sığınmışlar, savaşlardan korunmak için de yeraltı şehrini inşa etmişlerdir. Saratlı'da tehlike uzaklaşıncaya kadar bazen bir hafta, bazen bir ay topluca yaşamışlardır. Saratlı'da içten sürgülü, dışarıdan gelenlerin anlayamayacakları şekilde yontulmuş değirmen taşlarından yapılmış emniyet kapıları bulunmaktadır.
Su, gizli şehir içindeki kuyu ve sarnıçlardan sağlanırken, ekmek içeride topluca yapılmış, aydınlanma zeytinyağı ya da kuyruk yağı ile çalışan lambalarla sağlanmıştır. Havalandırma bacaları ile de gerekli oksijen sağlanmıştır.
Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri'nin girişinde ahır olarak kullanılan ve 14 adet hayvan yemliğinin bulunduğu bir mekân vardır. Buradan geçilen ikinci mekanda ise 7 adet hayvan yemliği ortaya çıkarılmıştır.
Tünellerle 2. kata çıkıldığında, burada 10 metre derinliğe ulaşan bir su kuyusu bulunmaktadır. Su kuyusu üzerinde havalandırma bacası açılırken, kuyunun yanında ise, zemine oyulmuş tandır yer almaktadır. Bu mekanın devamındaki bir başka mekanda ise 3 oda yer alırken, buradan farklı yönlere giden tüneller ise tamamlanmadan bırakılmıştır.
2. kattan 3. kata geçildiğinde ise meyilli bir tünelden inilerek Kuyulu dam adı verilen su kuyusunun bulunduğu mekana girilir. Kuyunun sağında bir oda, solunda ise 2 oda yer almaktadır.
Çevre düzenlemesi ve ışıklandırmasıyla birlikte Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri, İpek Yolu üzerinde ve Kapadokya'nın girişinde bulunması, kolay gezilebilmesi, bir bütün halinde olması ve iyi korunması nedeniyle turistlerin büyük ilgisini çekmektedir. Son yıllarda aynı anda turların gelmesi nedeniyle bazen yeraltı şehri tamamen turistlerle dolmaktadır. Bu sebeple Saratlı'da ikinci bir yeraltı şehri olarak açılan Aziz Mercurius, farklı özellikleriyle turistlerin ilgisini çekiyor.
Aziz Mercurius Yeraltı Şehri ve Kilisesi
Saratlı Kasabasındaki ikinci yeraltı şehri olan Aziz Mercurius Yeraltı Şehri ve Kilisesi farklı özelliklere sahip bulunuyor.
Aziz Mercurius Yeraltı Şehri ve kilisesi, Hıristiyanlığın yasak olduğu M.S. 250'li yıllarda yaygın olarak kullanılırken, bu dönemde daha çok sığınak olarak kullanılmıştır. Aziz Mercurius, M.S. 225 - 250 yılları arasında yaşamış bir komutandır. Kendisi Roma İmparatorluğu zamanında Kapadokya bölgesinde doğmuş, Hıristiyan olduğunu açıklaması üzerine kral tarafından Kapadokya'ya sürgüne gönderilmiştir. Bu bölgede kafası kesilerek cesedi de Mısır'a gönderilmiştir.
7 katlı yeraltı şehrinin, 3 katı temizlenerek turizme açıldı. Yeraltı şehrine halkın Develik olarak ifade ettiği Selçuklu döneminden kalma bir handan giriliyor. Devamında koridorlar ve odalardan katlara giriş yapılmakta. Tüm geçitler kiliseye bağlanmakta. Yeraltı şehirlerinde bulunan kiliseler genelde küçükken, burada bulunan kilise bir katedrali andırmaktadır. Kilise içinde çocuk ve yetişkin mezarlarından ayrı bir oda oluşturulmuş.
Kilise, geç dönemlere kadar kilise olarak kullanılmıştır. Kilisenin tabanında mezarlar bulunuyor. Kilise içinde yapılar kazılarda çocuk ve yetişkinlerden oluşan 20 mezar açığa çıkarılırken, çoğunda iskelet bulundu. Kilise içindeki mezarlardan birinde ise bir erkek ve kadın aynı lahit içinde üst üste konulmuştur. Ayrıca kilise içinde çeşitli türlerde haç işaretleri bulunmakta. Burası Doğu Roma döneminde daha çok kullanım görmüştür.
Yeraltı şehri içinde yapılan çalışmalarda erzak küpleri açığa çıkartıldı. Yeraltı şehrinin bir köşesinde ise halkın adak adadığı Develi Dam olarak ifade edilen bir türbe bulunuyor. Bu mekanın yanındaki odada ise taşa kazınmış ördek veya kuğuya benzeyen kabartmalar bulunmaktadır.
Aziz Mercurius Yeraltı Şehri ve Kilisesi, Saratlı Kırkgöz yeraltı şehriyle birlikte Kapadokya'da turistlerin en fazla ziyaret ettiği alanların başında yer alıyor.
Aksaray'daki diğer yeraltı şehirleri
Gaziemir Yeraltı Şehri
Güzelyurt ilçesine bağlı Gaziemir köyündeki yeraltı şehri Kapadokya'daki diğer yeraltı şehirlerinden farklı yapısıyla dikkat çeker. Yeraltı şehrine taş örme bir koridordan geçilerek giriliyor. Ortada bir meydan ve meydanın çevresinde açılmış odalar bulunuyor. İki kilise, şarap yapım atölyesi ve çok sayıda şarap küpünün bulunduğu yeraltı şehrinde erzak depoları, ocaklar, hayvan barınakları ile yaşam mekanları dikkat çekiyor. Bir nevi kervansaray mantığında yapılmış olan yer altı şehrinin uzun koridorlarında insanların yatarak dinlenebileceği bölmeler yapılmıştır.
Çukurören Yeraltı Şehri
Çukurören Yeraltı Şehri kapladığı alan itibariyle Kapadokya Bölgesi'nin en büyük yeraltı şehirleri arasında yer alır. Gülağaç ilçesine bağlı Gülpınar Beldesinde ''Yedi Kapılar'' olarak adlandırılan bölgede yer alan Çukurören Yeraltı Şehri, yüzlerce insanı bir arada barındırabilecek şekilde inşa edilmiştir. Çukurören yeraltı şehri; kilise, şaraphane, hayvan barınakları, su kuyuları, dehlizler, tüneller, kilitli taşlar, şırahane, bezirhane ve yüzlerce bölmeden oluşan yaşam alanları ile o dönemde yaşayan insanların tüm ihtiyaçlarını karşılayabilen kompleks bir yapıya sahiptir.
Gülpınar Yeraltı Şehri
Gülağaç ilçesinin Gülpınar Beldesinde yeni bulunan yeraltı şehrinin, 25 odası temizlenerek açığa çıkarıldı. Yeraltı şehrine küçük bir kapıdan girilirken, tünellerle odalara ulaşılmaktadır. Tünellerden rahatlıkla diğer odalara geçiş yapılırken, odalar genişliği ile dikkat çekmektedir.
Bekarlar Yeraltı Şehri
Bekarlar Kasabasında yol yapımı sırasında bulunan yeraltı şehrinde, odalar arasındaki ulaşım tünellerle sağlanırken, oda girişlerinde ise kilitli taşlar bulunmaktadır.
Erdoğdu Yeraltı Şehri
Erdoğdu Yeraltı Şehri, Eskil'in Eşmekaya beldesine 5 kilometre uzaklıkta bulunuyor. Yeraltı şehrinin açılan ağız bölümünden içeri girildiğinde buradaki 4 oda görülebilir. Yeraltı şehrinin 40 ayrı odasının bulunduğu belirtilirken, tünellerin göçmesi nedeniyle odaların tamamına ulaşılamamaktadır.
Aksaray'da bu yeraltı şehirleri dışında Güzelyurt şehir merkezinde ve Manastır Vadisi'nde, Ortaköy Ozancık'ta (Ersele) ve Topakkaya Urumdüğün yeraltı şehirleri bulunmaktadır. Kapadokya Bölgesinde en çok yeraltı şehrine sahip olan Aksaray'da henüz ziyarete açılmamış yeraltı şehirleriyle beraber yirminin üzerinde yeraltı şehri bulunmaktadır.